ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านแพทย์แผนไทย

การแพทย์แผนไทย เป็นภูมิปัญญาซึ่งบรรพบุรุษของไทยได้สั่งสมสืบทอดกันมายาวนาน มีความพยายามในการธำรงรักษาภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยของชาติมาตั้งแต่อดีต มีการรวบรวมตำรายาที่ดีและจารึกไว้ในแผ่นหิน ประดับตามผนังศาลาวัดสำคัญต่างๆ เมื่อเริ่มมีการแพทย์แผนตะวันตกเข้ามาในประเทศไทย การแพทย์แผนไทยยังคงมีบทบาทในการดูแลรักษาผู้ป่วย โดยมีการพัฒนาการแพทย์แผนไทยยุคใหม่ เรียกว่า “การแพทย์แผนไทยประยุกต์” คือการนำความรู้ทางด้านวิทยาศาสตร์และวิทยาศาสตร์การแพทย์เข้ามาประยุกต์เพื่ออธิบายและพัฒนาการแพทย์แผนไทย 

ภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านการแพทย์แผนไทย

          นางพิมพ์วนิดา  โพธิ์ตุ่น (บ้านดวงดีนวดแผนไทย) หมู่ 4 ตำบลท่าวังตาล อำเภอสารภี  จังหวัดเชียงใหม่

1. การใช้ด้ายสายสิญจน์บำบัด แก้อาการนิ้วล็อก-เอ็นยึด โดยนำด้ายสายสิญจน์มาถักเงื่อนกระดูกงู แล้วนำมาพันรัดบริเวณส่วนที่มีปัญหาทั้งนิ้วมือ แขน ขา ให้แน่นพอประมาณ แล้วบีบขยับคลายมือ หรือส่วนต่างๆ แล้วนับหนึ่งถึง 10 จำนวน 10 รอบ จึงค่อยคลายด้าย-ดึงออกอย่างรวดเร็ว จะทำให้คลายเส้นเอ็น และยืดหยุ่นได้ดี  “วิธีนี้จะทำให้เลือดไหลเวียนในจุดดังกล่าวได้สะดวก ช่วยให้กล้ามเนื้อถูกปลดปล่อย เอ็นยืด ช่วยให้ระบบข้อต่อขยับได้ดี ลดการเกิดตะคริวและชาตามจุดต่างๆ ได้”

2. การทำลูกประคบสมุนไพร เป็นผลิตภัณฑ์ที่ได้จากการนำ สมุนไพรหลายชนิดมาผ่านกระบวนการ ทำความสะอาดแล้วนำมา หั่นหรือสับให้เป็นชิ้นตามขนาดที่ต้องการ หากใช้สดให้ตำ หรือบดพอแตก หากใช้แห้งให้อบหรือตากแดดให้แห้งแล้วบดหยาบ นำมา ห่อรวมกันด้วยผ้าให้ได้รูปทรงต่างๆ เช่น ทรงกลม รูปหมอน สำหรับนาบหรือกดประคบตามส่วนต่างๆ ของร่างกายเพื่อทำให้ กล้ามเนื้อผ่อนคลายช่วยบรรเทาอาการ ปวดเมื่อย ซึ่งมักใช้ควบคู่ กับการนวดแผนไทยโดยใช้ประคบหลังการนวดตัวยาที่นิยมใช้ทำลูกประคบ ได้แก่ ไพล ขมิ้นชัน ตะไคร้ บ้าน ผิวมะกรูด ใบมะขาม ใบส้มป่อย เกลือ การบูร การประคบสมุนไพร คือ การใช้สมุนไพรมาห่อด้วยผ้าเป็นลูก เรียกว่า ลูกประคบ นำลูกประคบไปนึ่งให้ร้อนแล้วนำมาประคอบบริเวณที่ปวดหรือเคล็ด ขัดยอก จะช่วยบรรเทาอาการ ปวดเคล็ด ,ขัดยอก, ได้สมุนไพรที่ใช้ทำลูกประคบส่วนใหญ่เป็นสมุนไพรที่มีน้ำมันหอมระเหย เมื่อนึ่ง ร้อนแล้วน้ำมันระเหยซึ่งเป็นตัวยาจะออกมากับไอน้ำและความชื้น เมื่อประคบตัวยาเหล่านั้น จะซึมเข้าไปในผิวหนังช่วยรักษาอาการเคล็ด ขัดยอก และอาการปวด นอกจากนั้น แล้วความร้อนจากลูกประคบจะช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของโลหิตดีขึ้น ช่วยให้ตัวยาซึมผ่านผิวหนัง ได้ดีขึ้นอีกทั้งกลิ่นจากน้ำมันหอมระเหยยังช่วยให้เกิดความสดชื่นด้วย

ประโยชน์

            ช่วยรักษาและบรรเทาอาการปวดบวม เคล็ดขัดยอกฟกช้ำ อาการอักเสบของกล้ามเนื้อ และข้อต่อ กระตุ้นการไหลเวียนของโลหิต การทำลูกประคบในแต่ละภูมิภาคจะมีพืชสมุนไพรที่เป็นส่วนประกอบแตกต่างกันไปตาม องค์ความรู้ สภาพแวดล้อมในท้องถิ่น วิธีการทำเป็นลักษณะใช้สมุนไพรแห้ง บางแห่งจะมีใบเป้า หัวไพร ขมิ้นชัน ตะไคร้ มะกรูด ใบมะขาม ใบส้มป่อย เกลือ การบูร หั่นหรือสับ ห่อด้วยผ้าขาวบาง โดย วิธีการทำเป็นลักษณะใช้สมุนไพรสด นำไปนึ่งแล้วนำมาใช้ได้ทันที สำหรับภาคเหนือจะมีข่าเป็น ส่วนประกอบร่วมด้วยและวิธีการทำเป็นลักษณะของการใช้สมุนไพรแห้ง โดยการตากแดดให้แห้งก่อนจึงนำมาผสมรวมกันห่อด้วย  ผ้าขาวบางแล้วนำไปนึ่งก่อนใช้

ตัวยาสมุนไพรที่นิยมใช้ทำลูกประคบ

1. ไพล (500 กรัม) แก้ปวดเมื่อยลดการอักเสบ
2. ผิวมะกรูดถ้าไม่มีใช้ใบแทนได้ (200 กรัม) มีน้ำมันหอมระเหย แก้ลมวิงเวียน
3. ตะไคร้บ้าน (100 กรัม) แต่งกลิ่น
4. ใบมะขาม (300 กรัม) แก้อาการคันตามร่างกาย ช่วยบำรุงผิว หรือใบส้มป่อย (100 กรัม) ช่วยบำรุงผิว แก้โรคผิวหนัง ลดความดัน

5. ขมิ้นชัน (100 กรัม) ช่วยลดอาการอักเสบ แก้โรคผิวหนัง
6. เกลือ (1 ช้อนโต๊ะ) ช่วยดูดความร้อนและช่วยพาตัวยาซึมผ่านผิวหนังได้สะดวกขึ้น
7. การบูร (2 ช้อนโต๊ะ) แต่งกลิ่น บำรุงหัวใจ

วิธีทำ

     นำสมุนไพรทั้งหมดมาคลุกเคล้ากัน (เว้นเกลือ การบูร พิมเสน) อบในตู้อบลมร้อนที่อุณหภูมิ 60-80 องศา ประมาณ 1 ชั่วโมงนำสมุนไพรที่อบเสร็จแล้วมาบดหยาบ ๆนำเกลือ การบูร พิมเสน มาคลุกเค้ากับสมุนไพรที่บดได้ตักสมุนไพรใส่ผ้าดิบหรือผ้าขาวบางที่เตรียมไว้ มัดด้วยเชือกให้แน่น

วิธีใช้  นำลูกประคบสมุนไพร พรมน้ำพอหมาดแล้วนึ่งไอน้ำร้อนประมาณ 15 นาที นวดคลึงบริเวณที่มีอาการ

3. งูงับขยับข้อหรืองูรัดนิ้ว คืออุปกรณ์ชนิดหนึ่งสำหรับรักษาอาการ “นิ้วล็อก”

โรคนิ้วล็อก เป็นภาษาของเราชาวบ้าน เรียกคนที่มีอาการเหมือนนิ้วโดนล็อกไม่ให้ขยับเขยื้อน ลักษณะอาการที่ปรากฏคือ เมื่อเหยียดนิ้วออกไป ปรากฏว่านิ้วไม่เหยียดตามที่สั่ง จะโทษว่านิ้วดื้อด้านก็ไม่ได้ เหตุที่มันล็อกก็เพราะเจ้าของนิ้วนั่นเองใช้งานนิ้วไม่ถูกต้อง ทำให้มันเหยียดไม่ออก อาการเหล่านี้เกิดมาจากเราทำงานและเกร็งนิ้วมือนานๆ นั่นเอง เมื่อเป็นโรคนี้แล้ว คนเป็นก็จะปวดนิ้ว การรักษามีทั้งกินยาลดการอักเสบ  ใช้กายภาพบำบัด ถ้าเป็นหนักเข้าก็ต้องผ่าตัดเลยทีเดียว

        วิธีการของเราชาวบ้านแต่โบราณมาก็คือ ใช้กายภาพบำบัด เครื่องมือสำหรับกายภาพบำบัดที่รู้จักกัน  ก็คืองับขยับข้อหรืองูรัดนิ้ว การสานงูรัดนิ้ว เราชาวบ้านจะนำใบลานหรือเส้นพลาสติกสานมาฉีกเป็นเส้น  แล้วสานออกมาเป็นรูปคล้ายกรวย มีความยาวประมาณ 5-6 นิ้ว ความกว้าง ทำแค่ให้สวมนิ้วมือได้ ด้านปากทำเป็นรูปคล้ายปากงู ตัวกรวยคล้ายงู ส่วนหางนั้น เมื่อสานเสร็จก็ปิดหาง และปล่อยปลายให้ยาวออกไปเล็กน้อย ส่วนเกินนี้เราไม่ต้องสาน ปล่อยให้เลยไปอย่างนั้น แล้วฉีกให้เป็นฝอยๆ เพื่อความสวยงาม เมื่อสานเป็นรูปตัวงูแล้วก็พร้อมใช้งาน

วิธีการใช้งานงูงับขยับข้อหรืองูรัดนิ้ว

       การใช้งานคือนำเอาส่วนปากที่มีรูปเหมือนปากงูสวมนิ้วที่มีอาการล็อก ขยับตัวงูรัดนิ้วเบาๆ มันจะช่วยดึงข้อนิ้วและนวดนิ้วให้เป็นอย่างดี ค่อยๆ ทำช้าๆ เรื่อยๆ ไป การทำอย่างนี้ ก็เท่ากับการทำกายภาพบำบัดที่หมอสมัยใหม่เราเรียกขานกันนั่นเอง เมื่อต้องการเอาออก ต้องดันส่วนปลายของตัวรูปงูนั้นเข้าไปก่อน ทำให้ส่วนที่คล้ายลำตัวงอมีลักษณะย่น หลังจากนั้นค่อยดึงออกมา ทำอย่างนี้จะดึงออกมาอย่างง่ายดาย ถ้านวดอยู่ดีๆ แล้วดึงออก จะดึงออกยากมาก ดีไม่ดีทำให้นิ้วปวดแสบปวดร้อนได้ คนที่เป็นโรคนิ้วล็อก ถ้าใช้งูรัดนิ้วนวดนิ้วที่ล็อกบ่อยๆ อาการก็จะทุเลาลง และมีโอกาสหายได้โดยไม่ต้องผ่าตัด

4. การตอกคลายเส้น มหัศจรรย์แห่งภูมิปัญญาล้านนา การคลายเส้นได้เร็วกว่าการนวด

“การนวดตอกเส้นเป็นการรักษาที่คลายเส้นได้เร็วกว่าการนวด” *1 จากบทความการนวดตอกเส้น ของเว็ปไซต์ล้านนาคดีศึกษา ด้านการแพทย์และสาธารณสุข โดยงานบริหารงานวิจัย คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เป็นการสนับสนุนว่าการตอกเส้น เป็นศาสตร์การนวดแบบพื้นบ้านที่น่าอัศจรรย์ นับเป็นความชาญฉลาดของคนโบราณในการแก้ปัญหาได้อย่างตรงจุดและมีพลังมาก แก้อาการได้ผลในทันที

         การตอกเส้นเป็นการรักษาโดยใช้อุปกรณ์ คือไม้ตอกเส้นที่มีลักษณะคล้ายลิ่มหรือสิ่วแต่ไม่มีความคม ตอกด้วยค้อนตอกที่มีรูปร่างและน้ำหนักที่เหมาะสม ผู้ที่ทำการตอกเส้นจะตอกไปตามร่องกล้ามเนื้อและเส้นเอ็นเลาะตามแนวกระดูก ผู้ที่ตอกจะระมัดวังไม่ให้โดนกระดูกโดยตรง ผู้จำเป็นจะต้องเป็นผู้ที่มีความรู้ความชำนาญด้วย การตอกจะไปกระตุ้นในจุดที่เป็นปัญหาปวดเมื่อยเนื่องจาการเส้นเอ็นและกล้ามเนื้อที่มีการวางตัวผิดปกติอยู่ เมื่อตอกกระตุ้น “จะมีอาการคล้ายกับมีไฟฟ้าช๊อต”*2 ระบบในร่างกายของเราที่มีความ มหัศจรรย์ในการรักษาตนเองอยู่แล้ว ก็จะทำการรีเซ็ตกล้ามเนื้อบริเวณนั้นให้เข้าทีเข้าทาง จึงทำให้อาการปวดเมื่อยนั้นจึงหายได้อย่างรวดเร็ว การตอกเส้นนี้จะแก้อาการปวดเมื่อยแล้ว อาการไมเกรนก็หายได้ กระดูกทับเส้นก็ตอกได้” การตอกเส้นในบัจจุบันได้รับความนิยมกันอย่างแพร่หลายทั้งโรงพยาบาล สถานพยาบาล สปา ร้านนวด หลายแห่งใช้การ ตอกเส้นเป็นหนึ่งในบริการ